25.11.2024 tarihinde,  Adalet ve Kalkınma Partisi milletvekilleri tarafından verilen kanun değişikliği teklifi 09.01.2025 tarihinde TBMM’de onaylandı. Henüz Resmi Gazete’de yayınlanmasa da iş sağlığı ve güvenliği ile değişiklikler önemli gelişmelere ve tartışmalara zemin hazırlıyor. Bunlardan biri de İSG hizmetini verebilecek kişi ve kurumlarla ilgili..

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun (İSGK) çekirdek kadrosu işyeri hekimleri (İH) ile iş güvenliği uzmanlarıdır (İGU). İşyerindeki tüm İSG işleri bu kadronun mesleksel ve mevzuatsal rehberliği temelinde yürütülür. Uygulamada ise eğitimler her ikisinin, sağlık gözetimi işyeri hekimlerinin, ortam gözetimi ise iş güvenliği uzmanlarının sorumluluğundadır. Bu gözetime esas sağlık tetkikleri ile ortam ölçümleri hizmeti ise, yine İH ve İGU rehberliğinde, yetkili kurumlardan alınır. 

Bu yüzden, İSGK’nun uygulanabilmesi için işyerinde işyeri hekimi ile iş güvenliği uzmanı, kimi durumlarda ise diğer sağlık personeli (DSP) görevlendirilmesi kritik önemdedir. İşte, 09.01.2025 tarihinde onaylanan değişikliklerle, bu görevlendirme hizmetini verebilecek kurumlar arasına kısaca ÇASMER denilen Çalışan Sağlığı Merkezleri de katılmıştır. Gerçi, çalışanların sağlık tetkikleriyle ilgili olarak 2022’de çıkan yönetmelik ile ÇASMER İSG mevzuatımıza girmiş ve 2024 yılında yapılan başka bir yönetmelik değişikliği ile de hizmet sağlayıcı olarak tanımlanmışsa da İSGK’de ÇASMER yoktu ve yapılan bu son değişiklikler ile ÇASMER’in kanuni zemini de tanımlanmış oldu. 

Bundan böyle, İSGK’ya göre, çalışan sağlığı merkezi (ÇASMER) Sağlık Bakanlığına bağlı, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri sunmak üzere İSGK kapsamında ÇSGB’ce yetkilendirilen, gerekli donanım ve personele sahip birimi ifade etmektedir. Yani, Sağlık Bakanlığı’na bağlı bu birimler İSG hizmeti sunmak için gerekli koşulları sağlayarak ÇSGB’den yetki alacak. 

Bu biraz uzunca girişten sonra şimdi başlıktaki soruya gelebilirim. Ama bunun için bir soru daha sormalıyım: İSGK’daki bu son değişiklikler ile işverenler işyerlerinde İSG hizmeti sunmak için yukarıda değindiğim İSG profesyonellerini nasıl temin edebilir?

İşverenler iş güvenliği uzmanı ile işyeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personelini, belirlenen niteliklere sahip personel varsa öncelikle çalışanları arasından görevlendirir. Diğer bir deyişle, çalışanları arasındaki, örneğin iş güvenliği uzmanını işten çıkarıp dışarıdan iş güvenliği uzmanı hizmeti alamaz.

Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden (OSGB) veya ÇASMER’lerden hizmet alarak yerine getirebilir. Burada akılda tutulması gereken nokta ne OSGB’lerden ne de ÇASMER’lerden hizmet alabilmek için herhangi bir tehlike sınıfı ya da çalışan sayısı şartının bulunmamasıdır. Yani işyeri ister çok tehlikeli ister az tehlikeli sınıfta olsun, ister 1.000 ister 1 çalışanı olsun, OSGB ya da ÇASMER üzerinden İSG hizmeti alabilir.

Diyelim ki işverenin İH, İGU ya da DSP belgesi var. Bu durumda, eğer isterse, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, sahip olduğu belgeye dair hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir ve kalan hizmetleri OSGB’ler ya da ÇASGEM’lerden alabilir.

Son olarak da, eğer işyeri az tehlikeli sınıfta ve çalışan sayısı 50’den az ise işveren ya da işveren vekili ÇSGB’ce ilan edilen eğitimleri tamamlamak şartıyla, işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler hariç, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini kendileri yürütebilir. Tabi bu durumda sağlık tetkikleri ile muayenelerinin nasıl yapılacağı sorusu ortaya çıkar. Normalde işe giriş ve periyodik sağlık muayenesi raporları işyeri hekiminden alınır. Ama bu örnekte işyerinde herhangi bir şekilde işyeri hekimi görevli olmadığı için, sağlık raporları ÇASMER’lerden, aile hekimlerinden veya devlet hastanesi gibi kamu kurumlarından alınabilir. ÇASMER’ler İSGK’ye bu son değişiklikle eklendi. Bu işyerleri için, alınması gereken hizmet olarak, geriye yalnızca sağlık tetkikleri kalıyor ama bu konu önceki başlıkları da ilgilendirdiği için ayrı olarak ele alınmayı gerektiriyor.

Şöyle ki, OSGB’ler ya da ÇASMER’ler, işyeri hekimliği hizmeti versinler ya da vermesinler, bir işyerinin işe giriş ve periyodik sağlık muayenelerine esas sağlık tetkiklerini yapabilirler. İşyerinin hangi tehlike sınıfında ya da kaç çalışanı olduğu da bu konuda OSGB ya da ÇASMER için bir engel değildir. 

Şimdi başlıktaki soruyu yanıtlamak için OSGB’lerin ve ÇASMER’lerin sunabildikleri hizmetleri bir özetleyeyim: 

• Her ikisi de tehlike sınıfı ve çalışan sayısı farketmeksizin tüm işyerlerine işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli hizmetinin tamamını ya da bir kısmını verebilir.
• Her ikisi de tehlike sınıfı ve çalışan sayısı farketmeksizin tüm işyerlerine sağlık tetkiki hizmeti verebilir.
• ÇASMER’ler 50’den az çalışanı olan az tehlikeli sınıftaki işyerlerinin çalışanlarına, işyeri hekimliği hizmeti vermese de sağlık raporu hizmeti verebilir. OSGB’lerin bunu yapabilmesi için rapor isteyen işçinin işyerine işyeri hekimliği hizmeti vermesi gerekir.

Ve artık başlıktaki soruyu yanıtlayabilirim: Evet, mevzuatın mevcut haline göre, OSGB ile ÇASMER rakiptir, hatta ÇASMER bir kamu kuruluşu olduğu için, OSGB ile Sağlık Bakanlığı rakiptir de diyebiliriz. 

“Mevzuatın mevcut haline göre” dedim çünkü İSGK’de ÇASMER ile ilgili olarak yapılan son değişikliklerin genel gerekçesinde şöyle deniyor:  “20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı Kanunun 6 ve 7 nci maddesi, 4857 sayılı İş Kanununun mülga 81 inci maddesi kapsamında çalışanlar hariç kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 31/12/2024 tarihinde yürürlüğe girecektir. Bu kapsamda, ortaya çıkabilecek hizmet alma talebinin karşılanabilmesi amacıyla Çalışan Sağlığı Merkezleri (ÇASMER) açık bir şekilde tanımlanmakta ve 10’dan az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerine düşük maliyetle veya maliyetsiz bir şekilde iş sağlığı ve güvenliği hizmetini temin edebilme imkânı sağlanmaktadır (üstünü çizmemin nedenini şuradan okuyabilirsiniz). Bununla birlikte, 31/12/2024 tarihinden itibaren iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili tüm düzenlemelerin tüm çalışanlara uygulanması için Teklif ile iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulma kapasitesinin ve etkinliğinin artırılması amaçlanmaktadır.”

İSGK’da ÇASMER ile ilgili olarak yapılan son değişikliklerin madde gerekçesinde ise şöyle deniyor: “ÇASMER’ler iş sağlığı ve güvenliği örgütlenmesinde ortak sağlık ve güvenlik birimleri (OSGB) ile birlikte tamamlayıcı bir işlev görmektedir. Bu nedenle, 6331 sayılı Kanunda ekleme yapılarak ÇASMER’lerin açık bir şekilde ifade edilmesi ile iş sağlığı ve güvenliği örgütlenmesindeki konumunu ve işlevini açık bir şekilde ortaya koyacak yasal düzenleme yapılması amaçlanmaktadır. Bu şekilde özel hukuk tüzel kişisi olan ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin piyasaya girmediği yerlere profesyonel hizmetin kamu eliyle ulaştırılabilmesi hedeflenmektedir… Eklenen fıkra ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasların Bakanlıkça düzenlenmesi hükmü getirilerek uygulamaya dönük muhtemel tereddütlerin giderilmesi amaçlanmaktadır.”

Bu gerekçelere bakarsak, ÇASMER’ler, 50’den az çalışanı olan az tehlikeli sınıftaki işyerlerinin İSG zorunluluğu başlaması nedeniyle, hizmet talebini karşılamaya destek olmak ve bunu özellikle OSGB’lerin piyasaya girmediği yerlere hizmet götürmek için konumlandırılmaktadır. Ama İSGK’de yapılan son değişikliklerden benim çıkardığım sonuçlara göre ÇASMER’ler destek değil asıl oyuncudur. 

“Muhtemel tereddütler”den kastedilen nedir bilmiyorum ama eğer benim konuyla ilgili çıkarımlarım doğruysa ve üstelik ÇASMER’ler de “şirket gibi yönetilecekse”, önümüzdeki dönemde OSGB’lerin canı bu yeni “rakip” nedeniyle epeyce sıkılabilir. Ya da, kanuni olur mu bilmem ama, belki de çıkarılacak bir genelgede “ÇASMER’ler yalnızca 50’den az çalışanı olan az tehlikeli işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmet verebilir” gibi birkaç ifadeye yer verilerek “muhtemel tereddütler” giderilecektir.

Bekleyip göreceğiz..

Not: TBMM’de onaylanan söz konusu kanun teklifi bugün Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi.