Yıllar önce, işyeri hekimliği yaptığım bir inşaat firmasındaki yetkili bana yeni işe giren işçilerden birinin baret yüzünden baş ağrısı çektiğini ifade ettiğini ve bu yüzden baret kullanmak istemediğini anlattı. İnşaat sahasında baretsiz çalışmasına izin veremeyeceği için, böyle bir hastalık var mı diye bana danışmak istemişti. 

İlk olarak işçiyle firma arasında, ücret ya da çalışma koşulları hakkında bir çekişme olup olmadığını sordum. İşe gireli bir kaç gün olmuştu, karşılıklı olarak herhangi bir sorun yaşanmamıştı, hatta firma işçinin çalışmasından memnundu.

Sonrasında işçiyle konuştum. 25 yaşında erkek işçiydi. Geçmişinde, aile öyküsünde, şikayetlerinde ve muayenesinde herhangi bir olağandışılık yoktu. Baret kullanmasını gerektiren bir işte ilk kez çalışıyordu ve baş ağrısı baret kullanmaya başladıktan sonra ortaya çıkmıştı. Baş ağrısı bareti taktıktan bir iki saat sonra başlıyor ve gittikçe artıyordu. Baretin sıkılığını ayarlasa bile durum değişmiyordu. Dayanılmaz değildi ama kendisini sürekli hissettiriyor, bu yüzden işçi gergin ve huzursuz bir halde çalışıyordu. Ağrı bareti çıkardıktan sonra azalmaya başlıyor ve bir kaç saat sonra geçiyordu. 

İşçiyi nöroloji bölümüne sevk ettim. Firma yetkilisini bilgilendirdim ve nöroloji uzmanının kanaati bize ulaşıncaya kadar işçiye baret takmadan çalışabileceği bir görev verilmesini önerdim. Bir hafta kadar sonra aklıma gelip işçiyi sorduğumda işten ayrıldığını öğrendim. İşçi hastane işleriyle uğraşmak istememiş, işi bırakıp memleketine dönmüştü; en azından firma yetkilisi bana öyle söyledi. Bu yüzden, gerçekten bir sağlık sorunu var mıydı, ya da yaşadığı rahatsızlığın nedeni ruhsal sorunlarının bedensel yansıması yani psikosomatik miydi, yoksa sinirlerle mi ilgiliydi yani nörolojik miydi, hiç öğrenemedim.

Unuttuğum bu hastayı geçen gün yabancı dilde bilimsel bir yayında (1) baret yüzünden baş ağrısı çeken bir işçiyle ilgili vaka sunumunu görünce yeniden hatırladım. Bu ilginç vakayı kısaca sizlere tanıtmak istiyorum.

22 yaşından beri inşaat işlerinde çalışan halen 45 yaşındaki erkek işçi günde 6-7 saat klasik şantiye bareti kullanmaktadır. Ama yaklaşık 5 yıl kadar önce baretle çalışırken sağ göz çevresinde başlayıp sağ enseye yayılan bir baş ağrısı ortaya çıkar. Ağrının şiddeti 10 üzerinden 3-4’tür. Bareti çıkardıktan 1 saat sonra geçmektedir. 2 haftada ağrı gittikçe şiddetlenir ve 10 üzerinden 7 seviyesine çıkar. Baretle 1-2 saatten fazla çalışamaz hale gelir. Bunun üzerine bir hastanenin baş ağrısı uzmanına başvurur. 

Hastanın geçmişinde ya da halen herhangi bir sağlık sorunu yoktur. Sigara içmektedir. Yapılan muayene ve tetkiklerinde hiçbir anormallik çıkmaz. Hastaya “Dış Bası Baş Ağrısı” tanısı konur ve uygun ağrı kesiciler başlanır. Ancak ilaçlara rağmen baş ağrısı geçmez, yine bareti çıkardıktan sonra geçmektedir. Ağrılar bir süre sonra baret takmazken bile olmaya başlar. Hasta biraz rahatlamak için tuvalete gidip bareti çıkarmaya başlar. 

Bu kez hastaya bu tarz sinirsel (nörolojik) ağrıların tedavisinde de kullanılan bir sara (epilepsi) ilacı başlanır. Hasta artık baret takmazken ağrı çekmez, ancak bol bir baret bile taksa ağrıları yine başlar. Bunun üzerine işyerinden izin alır, sigarayı bırakır ve ilacını kullanmayı sürdürür. Hastalığın başlangıcının altıncı ayından itibaren bol bir baret takmada sorun yaşamaz ve yedinci aydan itibaren baret takarak sorunsuzca işine döner. 1 ay sonra kullandığı ilaç da kesilir ama hastalık tekrarlamaz.

Başağrısı Bozukluklarının Uluslararası Sınıflaması’na göre (2) eğer hasta kafa derisine zarar vermeyecek şiddette ve aşağıdaki koşulları taşıyan en az 2 baş ağrısı atağı geçirmişse ve daha uygun başka bir tanı yoksa bu rahatsızlığa Dış Bası Baş Ağrısı denir: 

• Alnın veya saçlı derinin dışarıdan uzun süreli basısı sonucunda ve sırasında bir saat içinde ortaya çıkması 
• Dış bası alanında maksimum olması
• Dış bası etkisinin ortadan kaldırılmasını izleyen bir saat içerisinde geçmesi

Mekanizmasına bakılırsa Dış Bası Baş Ağrısı’nın baret kullanan herhangi bir sektördeki işçiler ve baret gibi bası oluşturan şapkalar giyen asker, polis, itfaiyeci gibi mesleklerde görülme ihtimali daha yüksektir. Bununla birlikte hakkında çok az mesleki sağlık araştırması vardır. Akılda tutulmalıdır. 

1. External-Compression Headache Caused by Wearing a Work Helmet Lasting for Approximately Seven Months: A Case Report; Yasutaka Sadamoto
2. Başağrısı Bozukluklarının Uluslararası Sınıflaması (3. Basım); Jes Olesen; 2021 (Türkçe baskı)